موقعيت جغرافيايي و تاريخي كوفه

[ad_1]

کوفه در هشت کیلومتری شرق نجف اشرف بر کرانه رود فرات قرار دارد

کوفه یکی از شهرهای کشور عراق میباشد .مسجد کوفه که در قرن ۷ میلادی ساخته شده میباشد از بناهای مهم این شهر و زیارتگاه شیعیان میباشد.

کوفه مدتی پایتخت علی بن ابیطالب بود و به همین علت به همراه سامرا، کربلا، کاظمین و نجف جایگاه ویژه ای در پیش شیعیان دارد.
«کوفه» اولین شهری میباشد که بعد از ظهور دین اسلام در منطقه عراق ساخته شد. مکان بنای این شهر را دو صحابی جلیل القدر رسول‌الله، سلمان پارسی و حذیفه یمانی در سال ۱۷ هـ.ق و در دوران خلافت سن برای تجمع سپاهیان انتخاب کردند. و مسجد کوفه اولین بنایی بود که در آن ساخته شد. در سال ۳۶ هجری امیرالمومنین (ع) این شهر را بعنوان پایتخت خویش انتخاب کردند و از آن هنگام این شهر در زمان دین اسلام ايفاي نقش عمده ای پیدا نمود.

جایگاه جغرافیایی کوفه
کوفه در هشت کیلومتری شرق نجف اشرف بر کرانه رود فرات قرار دارد. این سرزمین ۲۲ متر از سطح دریا ارتفاع دارد و در شرق آن رود فرات، در غرب آن بیابان، در جنوب غربی آن شهر باستانی حیره (شش کیلومتری آن) و در شمال شرقی آن ذی الکفل واقع شده میباشد. به دلیل همین نزدیکی به فرات که در سه کیلومتری شرق آن قرار دارد و همچنین جاری بودن یکی از شاخه های فرات در شرق آن، زمین های پیرامون شهر حاصل خیز میباشد.

جایگاه تاریخی كوفه
به هنگام حمله سپاه اسلام به ایران و تسخیر مداین، این شهر آب و هوای مطلوبی برای حضور دائمی نیروهای جنگجو و غازیان نداشت و چون پیروزی دیگر بخش های ایران وابسته به ماندگاری نیروی نظامی یا ایجاد اردوگاهی برای حضور مستمر نیروهای جنگجو بود خلیفه دوم دستور داد تا سرزمینی مطلوب پیدا كنند و سلمان پارسی مکان كوفه را برای این مدنظر انتخاب كرد. در آن روزگار كوفه را به دلیل وجود ریگ زاری از شن قرمز« سهله» می گفتند.

سعد بن ابی وقاص كه این مكان را برای ایجاد اردوگاه مناسب دید، به تاسیس آن مبادرت كرد.1 در سال انتخاب این منطقه بعنوان اردوگاه اختلاف نظر وجود دارد. مورخه آنرا از پانزدهم تا هجدهم هجری گفته اند، امّا پیشامد منابع تاریخی برهفدهم هجری میباشد.2 جایی كه بعدها در آن شهر كوفه تاسیس شد ، ریگزار و صحرای شن بود و بنظر میرسد تا پیش از اسلام منطقه مسكونی نبود.

ولی با اتکا به بعضی از روایت های ایرانی، اینجا شهری بود كه هوشنگ پیشدادی، از شاهان افسانه ای ایران باستان، آنرا ساخت و سعد آن جا را تجدید بنا كرد.3 آن چه كه روشن میباشد در این مكان درزمان حكومت ساسانیان قلعه و دژ وجود داشت و بنابراین آنرا پیش از دین اسلام« سورستان» می نامیدند و سور در پارسی به مفهوم دیوار و حصار میباشد.4 بهرحال ، سعد بن ابی وقاص این مكان را مکان تمركز و جمع شدن سپاهیان دین اسلام قرار داد.

 کوفه مدتی پایتخت علی بن ابیطالب بود

مقصود اصلی از همزمانی ساخت كوفه و بصره این بود كه در جانب غربی شط فرات اردوگاهی تغییرناپذیر برای سپاهیان باشد.5 اول مسجد بزرگواری در آن ساختند بعد بازارها و منازل در كنار آن بنا كردند و كم كم این منطقه به شهر بزرگی مبدل شدو محله هایی در آن ایجاد گردید كه هریك به قبیله ای خاص اختصاص داشت.6

برای شهر كوفه حاكمانی از جهت خلیفه تعيين می شد كه اولین آن سعد بن ابی وقاص، پیروز ایران، بود. بعد از آن، خلیفه، عمار بن یاسر و چندي بعد ابوموسی اشعری را والی این شهر كرد تا این كه در 36 ق، بعد از جنگ جمل و شكست سپاه ناكثین، امیرالمومنین ( (ع) ) پایتخت را از مدینه به كوفه منتقل کرد و از آن پس، مركز خلافت اسلامی حدود پنج سال به این شهر منتقل شد.

كوفه بعد از آشتی امام حسن، برای همیشه از پایتختی افتاد. ولی حالت استراتژیكی خود را به دلیل حضور نیروهای جنگجو حفظ كرد و در بین شهرهای عراق همچنان بعنوان مركزیتی دربرابر شام قرار داشت و شاهد اتفاق ها زيادي شد. یاران و صحابه امیرالمومنین ( (ع) ) ندای حق طلبانه خود را از این شهر به گوش دمشق و معاویه رساندند.

كسانی همچون حجر بن عدی، میثم تمار، كمیل بن زیاد، عمروبن حمق خزاعی و… تا پای جان در تدافع از علی( (ع) ) و اهل بیت ایستادند. امروزه مقبره باشكوه بعضی از آنان حاكی از آن ایثارها و فداکاری ها میباشد.

با این حال، كوفه در زمان خود كارنامه ای درخشان برجای نگذاشته میباشد، مزاج رنگانگ مردم این شهر، عهدشكنی ها و پیمان شكنی های آنان در دوران های گوناگون، سست عنصری و نادانی آنها ، كه در عصر امیرالمومنین ( (ع) ) سبب ظهور جریان انحرافی خوارج و هم واگذاری خلافت به بنی امیه گردید، مدعای این سخن میباشد.

و فراتر از آن، دعوت نامه های زیاد مردم این شهر و بعد بی وفایی به پیمان خویش در هنگام قیام امام حسین( (ع) ) و عدم پشتیبانی جدّي از نماینده ایشان، مسلم بن عقیل، و عاقبت اهل بیت رسول الله، چهره ای نه آنقدر مناسب از این سرزمین و مردم آن رسم كرده میباشد. با وجود این، بعضی از شیعیان و دوست داران اهل بیت در این شهر كوشیدند تا وفاداری خویش را به ارمان هایشان نشان دهند. توابین افرادی بودند كه خود برای امام حسین( (ع) ) نامه نوشتند و او را به كوفه دعوت كردند ولی نتوانستند به او بپیوندند و در كربلا حضور یابند.

 مسجد کوفه

بنابراین در سال 65 ق در یك قیام، جان خویش را با خدای خود معامله كردند و برای قبولی استغفار خویش از این كوتاهی عظیم، آنرا با خون خویش مُهر كردند. یك سال بعد، مختار ابن ابی عبیدة ثقفی، كه یكی از هدف های قیام خویش را ستاندن انتقام خون شهیدان كربلا اعلام كرده بود، كوفه را تسخیر كرد. مردم این شهر و دوست داران اهل بیت جوانمردانه در كنار او ایستادند.

بیش تر آنان از موالی و یا عجم بودند و بیست هزار پیکر از آنان در سپاه مختار حضور یافتند. گفته اند كه در سپاه او كسی جزء به پارسی حرف نمی زد. مختار پیروز شد با سعی ابراهیم بن مالك اشتر، فرمانده سپاهش، سپاه عبیدالله بن زیاد را در نزدیكی كوفه شكست دهد و تمامی مسببان و عاملان شهادت امام حسین( (ع) ) و اهل بیت او را به قتل برساند؛ هرچند یك سال بعد، با شكست مختار، مصعب بن زبیر، انتقام سختی از مردم كوفه گرفت و بسياري را قتل عمومی كرد.

در آغاز دعوت عباسی، كوفه یكی از مراكز استراتژیك و مهم دعوت بود و سفاح، اولین خلیفه عباسی، مدت كوتاهی در آن جا اقامت گزید تا این كه شهر هاشمیه را بعنوان پایتخت پادشاهی اسلامی انتخاب كرد.

از آن به بعد كوفه اهمیت خویش را از دست داد و تنها در ابتدا این روزگار به دلیل آشكار شدن قبر مقدس امیرالمومنین ( (ع) ) در پشت شهر، رونق گذشته خویش را بازیافت و به دلیل توجه حاكمان و شاهان شیعی یا بعضی از خلیفه ها به مقبره امیرالمومنین ( (ع) )، به كوفه هم توجه خاصی شد و این شهر هم شبیه دیگر شهرهای عراق مکان حضور، سكونت و زیارت شیعیان گردید. امروزه، كوفه شهری نسبتاً توسعه‌یافته میباشد و جایگاه تجاری و اقتصادی چشمگیر دارد. محصولات این شهر جمله میباشد از خرما، برنج، گندم و جو.

مکان های زیارتی شهر کوفه
۱. مسجد کوفه
۲. مقبره یاران اهل بیت: از جمله: مسلم بن عقیل؛ هانی بن عروه؛ مختار بن ابی عبیدة ثقفی
۳. دیگر مسجدهای معروف کوفه: از جمله مسجد سهله؛ مسجد حنانه؛ مسجد صعصة بن صوحان؛ مسجد زید بن صوحان؛ مسجد حمراء؛  مسجد جُعفی؛  مسجد بنی کاهل
۴. منزل امیرالمومنین (ع)
۵. دارالاماره
۶. مرقد زید بن علی (ع)

—————————————–
پي نوشت ها:
1. بلاذري، فتوح البلدان، 38؛ طبري، همان، 14؛ ياقوت حموي، همان، 4/491.
2. مقدسي، احسن التقاسيم في معرفة الاقاليم، 161.
3. مصاحب، دايرة المعارف فارسي، 2/2358؛ ژان اوتر، سفرنامه ژان اوتر، 255.
4. ياقوت حموي، همان، 4/490؛ بلاذري، همان، 388.
5. لسترنج، جغرافياي تاريخي سرزمين هاي خلافت شرقي، 81.
6. طبري، همان، 3/148، 149؛ ياقوت حموي، همان، 4/491.

 

منبع: بیتوته

[ad_2]